نفت خام ترکیبی از مواد هیدروکربوری به همراه مقدار کمی از مولکول‌های شیمیایی نظیر سولفور، نیتروژن، اکسیژن و ناخالصی‌های دیگر است. گاز نیز در مخازن نفت به همراه نفت خام استخراج می‌شود و میعانات گازی نامیده می‌شود. مقدار میعانات گازی تولید شده در مخازن نفت سبک‌تر بیشتر از مخازن نفت سنگین‌تر است.
صنعت نفت، عبارتست از کشف، بهره‌برداری، پالایش، حمل و نقل و بازاریابی فرآورده های نفتی. بیشترین حجم فرآورده‌های نفتی را مازوت و بنزین تشکیل می‌دهند. نفت خام برای محصولات شیمیایی بسیاری از جمله داروها، حلال‌ها، کود، آفت‌کش‌ها، و پلاستیک به عنوان ماده اولیه مورد استفاده است. ارزش مالی بالای نفت و فرآورده‌های نفتی باعث شده تا از آن به عنوان «طلای سیاه» یاد شود. این صنعت معمولا به سه بخش اصلی تقسیم می‌شود: صنایع بالادستی، صنایع میان دستی و صنایع پایین دستی.
امروزه نفت برای بسیاری از صنایع، فاکتوری حیاتی است به گونه ای که برای ادامه حیات خویش به آن احتیاج ضروری دارند. و به همین دلیل نیز نفت برای بسیاری از کشورها بسیار حائز اهمیت است. نفت درصد زیادی از انرژی مصرفی مورد نیاز در جهان را تامین می کند، کشورهای توسعه یافته بزرگترین مصرف‌کنندگان نفت بشمار می‌روند.
نفت اگرچه یک مایع طبیعی است اما در طبیعت به صورت سنگ نیز یافت می‌شود. نفت از بقایای پلانکتون‌های غنی از کربن در دوران باستان و پس از قرار گرفتن آنها در معرض گرما و فشار در پوسته زمین به مدت بیش از صدها میلیون سال تشکیل شده است. با گذشت زمان، باقیمانده ته نشین شده این پلانکتونها که توسط لایه های گل و لای پوشیده شده بود در حال فرو رفتن از پوسته زمین به سمت پایین، بین لایه های گرم و فشاردهنده، گیر کرده و به تدریج تبدیل به مخزن نفت شدند.
تجهیزات صنعت نفت و گاز
گستره و شمار تجهیزات و ماشین‌آلات مورد استفاده در صنعت نفت و گاز بسیار وسیع و پرشمار است و به طور کلی به دو دسته تجهیزات دوار و تجهیزات ثابت تقسیم می‌شود.
از مهمترین تجهیزات ثابت (Fixed Equipment) و مکانیکی که میتوان به آنها اشاره نمود عبارتند از:
- مبدل‌های حرارتی (HEAT EXCHANGER)
- برج‌ها (TOWER)
- مخازن ذخیره (STORAGE TANKS)
- بویلر (BOILER)
- مخازن تحت فشار (PRESSURE VESSELS)
- راکتور و میکسرها (REACTOR EQUIPMENT)
- کوره‌ها (FURNACES)
- شیرهای صنعتی (VALVE)
- فلیترها (FILTER)
و موارد زیر از جمله تجهیزات دوار مورد استفاده در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی هستند:
- پمپ ها (سانتریفیوژ، دنده‌ای، مونوپمپ، لوب پمپ، پیستونی، دیافراگمی، مستغرق و …)
- کمپرسورها (نیتروژن، اکسیژن، هیدروژن و…)
- توربین‌ها (گاز، بخار، انبساطی و …)
- گیربکس‌ها (هلیکال، هلیکال بول، شافت موازی و …)
- خنک کننده‌های هوایی (AIR COOLER)
- دمنده‌ها (BLOWER)
مشاغل مرتبط با صنعت نفت و گاز
اشتغال در صنعت نفت و گاز در سراسر دنیا به دلیل جذاب و پردرآمد بودن همواره رویای دیرینه بسیاری از افراد است. از جمله مهمترین فرصت ها و موقعیت های شغلی صنعت نفت و گاز میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:
- مدیر تکمیل چاه
- مدیر حفاری
- مدیر تجهیزات زیردریا
- مهندس گاز
- مهندس حفاری دریایی
- زمین‌شناس نفت
- مهندس خط لوله
- مهندس پالایش
- مهندس تأسیسات زیردریا
- مشاور حفاری
- مهندس نفت
- مهندس پمپ‌های نفت
- مهندس تأسیسات گازی
- مهندس ناظر حفاری
- مهندس حفاری
- مهندس مخزن
تاریخچه صنعت نفت و گاز در جهان
از نفت خام از بیش از 5000 سال قبل و برای روشن نگاه داشتن مشعلها و در جنگها استفاده میشده است. با این حال اهمیت نفت در اقتصاد جهانی به آرامی تکامل یافته است. انقلاب صنعتی موجب افزایش نیاز به انرژی شد، این نیاز ابتدا از منابع دیگر غیر از نفت و عمدتا توسط زغال سنگ برطرف میشد.
در قرن 19 میلادی برای روشنایی و گرم کردن و پخت و پز پا به پای چوب و زغال سنگ از نفت هم استفاده میشده است. زمانی که کشف شد که نفت سفید میتواند از نفت خام استخراج شود و به عنوان یک سوخت روشنایی و گرمایشی مورد استفاده قرار گیرد، تقاضا برای نفت به میزان زیادی افزایش یافت و تا اوایل قرن بیستم، تبدیل به کالای با ارزش ترین کالاها در بازارهای جهانی شد.
روسیه در سال 1825 میلادی 3500 تن نفت تولید کرد و تا اواسط قرن خود تولید خود را 2 برابر کرد. در اواسط قرن بیستم، نفت تولیدی روسیه، نیمی از کل نقت تولیدی در جهان را به خود اختصاص میداد و بازارهای بین المللی را تحت سلطه خود قرار داد.
نخستین پالایشگاه نفت ایالات متحده در پیتسبورگ در سال 1853 تاسیس شد. یکی از اولین پالایشگاه های نفتی مدرن اروپا در لهستان و در حدفاصل سالهای 1854 تا 1856 میلادی ساخته شد که در ابتدا بسیار کوچک بود چون تقاضا برای سوخت تصفیه شده محدود بود. محصولات تصفیه شده این کارخانه در مصارف آسفالت، روغن ماشین و همچنین در لامپ کربنی مورد استفاده قرار میگرفت. بعد از اینکه چراغهای نفتی به محبوبیت رسیدند، صنعت پالایش نفت نیز توسعه یافت.
صنعت نفت کانادا در سال 1858 شروع به کار کرد. بازرگان جیمز میلر ویلیامز چندین حلقه چاه بین سالهای 1855 و 1858 را قبل از کشف ذخایر غنی نفت، در عمق چهار متری زیر سطح زمین کشف کرد. ویلیامز از سال 1860 به میزان 1.5 میلیون لیتر نفت خام را استخراج و بیشتر آن را به نفت سفید تبدیل کرد. اولین حفاری نفتی مدرن در ایالات متحده در دهه 1850 در ویرجینیای غربی و پنسیلوانیا آغاز شد. چاه ادوین دریک در نزدیکی تیتوسویل، پنسیلوانیا، در سال 1859 به نفت رسید و به عنوان اولین نخستین چاه نفتی مدرن شناخته شده است. این چاه باعث رونق عمده ای گردید. در سه ماهه اول قرن بیستم، ایالات متحده از روسیه به عنوان بزرگترین تولید کننده نفت در جهان سبقت گرفت. در دهه 1920، در بسیاری از کشورها از جمله کانادا، لهستان، سوئد، اوکراین، ایالات متحده، پرو و ونزوئلا تاسیس شد.
اولین تانکر نفت با نام زرتشت، در سال 1878 در سوئد و توسط لوودیف نوبل ساخته شده است. با کمک این تانکر عملیات انتقال نفت از باکو به آستراخان انجام شد.
صنعت نفت و گاز ایران
با استخراج نفت و گاز از اولین چاه نفت در مسجد سلیمان در سال 1287 شمسی (برابر با 1908 میلادی)، فعالیت صنعت نفت در ایران آغاز شد. پس از ملی شدن صنعت نفت در اسفند 1329، شرکت ملی نفت ایران نیز تاسیس گردید. شرکت ملی گاز ایران در اسفند 1344 تاسیس گردید.
صنعت نفت ایران به دلیل اتکای اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی، همواره به عنوان موتور محرک اقتصاد کشور، نقشآفرین بوده است .امروز ایران با برخورداری از 836 میلیارد بشکه ذخایر هیدروکربور مایع (نفت خام، مایعات و میعانات گازی) و حدود 34 تریلیون متر مکعب ذخایر گازی، در رتبه نخست دنیا از حیث برخورداری از مجموع ذخایر هیدروکربوری و گازی قرار گرفته است.
در ایران،170 میدان نفتی و گازی شامل 120 میدان نفتی و 50 میدان گازی وجود دارد؛ همچنین تعداد مخازن نفت و گاز در کشور 358 مخزن است که از این میان، 163 مخزن توسعه یافته و 195 مخزن توسعه نیافته اند.
در زمینه صادرات نفت و گاز، ایران هم اکنون تنها به ترکیه گاز صادر میکند و در مورد نفت نیز بعد از 13 آبان 97 و شروع دور جدید تحریم های بین المللی، صادارات نفت ایران به 8 کشور محدود گردیده است. ایران حالا 2% از بازار گاز جهان را در اختیار دارد و سهم گاز در سبد انرژی کشورمان به حدود 70% رسیده است.
