گیربکس برگشت ناپذیر (خود قفل شونده) چیست؟

گیربکس خود قفل شونده یا گیربکس برگشت ناپذیر، به گونه‌ای طراحی می‌شوند که در صورت توقف نیروی محرکه، بار (یا بخش خروجی) نمی‌تواند گیربکس را به حرکت درآورد. به عبارت دیگر، این نوع گیربکس‌ها به گونه‌ای هستند که امکان برگشت حرکت از خروجی به ورودی وجود ندارد و در نتیجه، بار یا بخش خروجی نمی‌تواند گیربکس را به عقب بچرخاند. این ویژگی در برخی کاربردها مانند جرثقیل‌ها، درهای اتوماتیک و دیگر ماشین‌آلاتی که نیاز به جلوگیری از حرکت ناخواسته دارند، بسیار مهم است. خود قفل شدن در گیربکس‌های حلزونی به نسبت دنده و زاویه دندانه‌های چرخ‌دنده حلزونی بستگی دارد. با سام تجهیز همراه باشید.

گیربکس حلزونی خود قفل شونده

از لحاظ نظری، گیربکس های حلزونی «خود قفل شونده» را نمی توان به صورت معکوس حرکت داد. اما در جایی که ایمنی مهم است، تنها به این بیانیه ی نظری اعتماد نکنید.

برای محک زدن و بررسی سطح دانش خود درباره ی چگونگی عملکرد چرخدنده های حلزونی گزاره‌ های کوتاهی را مرور کنیم:

  • یک گیربکس خود قفل شونده و چرخدنده ی خود قفل شونده ی تحت بار، نمی تواند در خلاف جهتی که برای چرخش آن در نظر گرفته شده بچرخد. (درست یا نادرست؟)
  • اگر یک چرخدنده ی حلزونی، خود قفل شونده یا بازگشت ناپذیر باشد به این معناست که نمی تواند حلزونی را به حرکت در آورد. (درست یا نادرست؟)
  • معمولاً در عمل نمی توان چرخدنده ی حلزونی بازگشت ناپذیر ایمن طراحی کرد. (درست یا نادرست؟)

در شرایط مشخص، همه ی عبارت های بالا درست هستند. اولین گزاره از مقاله ی «چرخدنده های خود قفل شونده: چه هستند، چه می کنند» PTD، 89/5 (Self-locking gears: what they are, what they do) استخراج شده است. دومین و سومین عبارت از کتاب راهنمای ماشین آلات (Machinery’s Handbook)، ویرایش 24اُم آمده اند.

گیربکس برگشت ناپذیر چیست؟

گیربکس برگشت ناپذیر نوعی گیربکس است که طراحی شده تا جلوی بازگشت انرژی از خروجی به ورودی را بگیرد. به عبارت دیگر، در یک گیربکس برگشت ناپذیر، اگر محرک (مانند موتور) متوقف شود، بخش خروجی گیربکس (که به بار وصل است) نمی‌تواند گیربکس را به حرکت درآورد. این ویژگی معمولاً در گیربکس‌های حلزونی دیده می‌شود و برای جلوگیری از حرکت ناخواسته در دستگاه‌هایی مانند جرثقیل‌ها، درب‌های اتوماتیک و دیگر تجهیزات صنعتی که نیاز به کنترل دقیق حرکت دارند، کاربرد دارد.

گیربکس حلزونی خود قفل شونده
با این اوصاف، چگونه می توان این عبارت های به ظاهر متناقض را با هم تطبیق داد: بار نمی تواند در جهت عکس بچرخد و در عین حال، طراحی چرخدنده ی بازگشت ناپذیر عملی نیست؟ توضیح این تناقض در درک تفاوت میان طراحی نظریِ چرخدنده و جنبه های عملی در کاربردهای مهندسی نهفته است.

حتما بخوانید: گیربکس های حلزونی چه زمانی خود قفل شونده هستند و این عملکرد در کجا مفید است؟

کاربرد گیربکس برگشت ناپذیر

افزایش بازده دستگاه‌ها به معنی کارآمدی بیشتر و تولید خروجی عالی با هزینه و مصرف انرژی کمتر است. در صنعت، موتورها از نظر ساختار و قدرت متفاوت هستند، بنابراین گیربکس‌های مخصوص به هرکدام باید متناسب با شرایط خاص باشند. برای موتورهایی با قدرت چرخش بالا، استفاده از گیربکس برگشت ناپذیر ضروری است تا خطرات ناشی از چرخش ناگهانی شافت کاهش یابد.

گیربکس حلزونی خود قفل شونده، در 8 حالت مختلف قابل نصب هستند و قابلیت حرکت معکوس دارند که بازده آن به عواملی چون روغن‌کاری، جنس دنده‌ها، سرعت چرخش و سطح صیقلی قطعات بستگی دارد. بازده بالاتر، کارایی بهتر در عملکرد برگشت‌پذیری گیربکس حلزونی را به دنبال دارد.

هر دو طراح برای نگهداشتن بار در موقعیت دلخواه به چرخدنده های حلزونی خود قفل شونده اطمینان کرده و واقعاً معتقد بودند که نیازی به تعبیه ی ترمز الکتروموتور برای چرخدنده ی حلزونی در این کاربردِ حساس نیست. در نتیجه این درک نادرست از عملکرد گیربکس های حلزونی باعث ایجاد خسارت و آسیب رسیدن به افراد شده بود.

آزمایش زاویه ی اصطکاک

برای درک تفاوت میان نظریه و کاربرد مرسوم گیربکس برگشت ناپذیر، بیایید ابتدا یک آزمایش انجام دهیم. یک سکه ی کوچک را روی کتابی که روی میز خوابانیده اید قرار دهید. یک گوشه ی کتاب را به آرامی بالا بیاورید تا سکه شروع به سُر خوردن به سمت پایین بکند. سپس، همان سمت کتاب را کمی پایین بیاورید تا سکه در جای خود ثابت بماند. به محض قرار گرفتن کتاب در حالتی که سکه دیگر سُر نخورد و در جای خود ثابت بماند، زاویه ی تشکیل شده بین کتاب و میز، زاویه ی اصطکاک استاتیک خوانده می شود. اندازه ی این زاویه بستگی به مقدار اصطکاک میان سکه و کتاب دارد.

حال،‌ در شرایطی که کتاب در زاویه ی اصطکاک نگهداشته شده است، ضربه ی ملایمی به کتاب بزنید و توجه کنید که سکه به سمت پائین سُر می خورد. ارتعاش (ضربه) سبب تغییر اصطکاک از حالت استاتیک به دینامیک می شود؛ مقدار اصطکاک دینامیک از استاتیک کمتر است، در نتیجه امکان سُر خوردن سکه فراهم می گردد.

بست رزوه ای (threaded fastener) هم به همین صورت عمل می کند. زاویه ی حلزونی رزوه ی این بست آنقدر کوچک است که از چرخش آن تحت بار استاتیک جلوگیری می نماید. اما در صورت افزایش ارتعاش، بست شل می شود. زاویه ی حلزونی و ضریب اصطکاک، عناصر کلیدی در تعیین زاویه ی اصطکاک هستند که سبب می شود «اشیا در جای خود باقی بماند.»

زاویه اصطکاک

نظریه ی چرخدنده ی حلزونی

تعدادی مرجع وجود دارند که کمک می کنند نظریه ی هندسه ی چرخدنده ی حلزونی را درک کنید. نمونه هایی از این مراجع عبارتند از مبانی طراحی ماشین از یوف هیندهد(Machine Design Fundamentals by Uffe Hindhede) (که نوشتار بسیار خوبی دارد و نیاز به مهارت های ریاضی بسیار کمی دارد)، کتاب راهنمای ماشین آلات و مقاله ی PTD 89/5 که قبلاً به آن اشاره شد.

همه ی تحلیل های نظری درباره ی چرخدنده های حلزونی خود قفل شونده مربوط به شرایط استاتیک هستند. در چنین تحلیل هایی، اگر ضریب اصطکاک بین چرخدنده ی حلزونی و خود حلزونی بزرگتر از تانژانت زاویه ی پیشروی (lead angle) حلزونی باشد، بار وارد بر چرخدنده ی حلزونی نمی تواند حلزونی را بچرخاند. به عبارت دیگر، زاویه ی اصطکاک باید بزرگتر از زاویه ی پیشروی باشد تا از حرکت به عقب جلوگیری شود.

یک گیربکس خود قفل شونده را با زاویه ی پیشروی 5 درجه و ضریب اصطکاک استاتیک 0.13 در نظر بگیرید. آرک تانژانت ضریب اصطکاک 7.4 درجه است که برابر با زاویه ی اصطکاک می باشد. از آنجایی که زاویه ی اصطکاک بزرگتر از زاویه ی پیشروی است، چرخدنده ی حلزونی که زاویه ی پیشروی آن برابر با 5 درجه باشد، از لحاظ استاتیکی خود قفل شونده محسوب می گردد. با این حال، اگر این گیربکس خود قفل شونده تحت اثر شوک یا ارتعاش قرار گیرد، ممکن ضریب اصطکاک میان حلزونی و چرخدنده ناگهان افت کند.

اگر مقدار این ضریب به 0.08 برسد، زاویه ی اصطکاک (آرک تانژانت 0.08) کم شده و به مقدار 4.6 درجه می رسد که از زاویه ی پیشروی، یعنی 5 درجه، کمتر است. در طول زمانی که ضریب اصطکاک 0.08 است، چرخدنده ها دیگر خود قفل شونده نیستند و حرکت به عقب رخ خواهد داد. اگر حرکت به عقب شروع شود، معمولاً ادامه خواهد یافت زیرا ضریب اصطکاک با افزایش سرعت کاهش می یابد.

زاویه پیشروی حلزونی

متقابلاً، در شرایطی که شوک و ارتعاش وجود نداشته باشد، احتمالاً عملکرد خود قفل شوندگی همانطور که انتظار می رود انجام خواهد شد. البته، چنین عملکردی در شرایط بدون ارتعاش به ندرت اتفاق می افتد. در ضمن، عوامل دیگری مانند دما نیز می توانند اصطکاک را تحت تأثیر خود قرار دهند.

جهت مشاوره فنی و همچنین استعلام موجودی و قیمت انواع گیربکس برگشت ناپذیر با کارشناسان سام تجهیز تماس حاصل فرمایید.

دستورالعمل های طراحی با گیربکس حلزونی

به طور کلی، طراح سیستم در مورد انتخاب درست قطعات، به صورتی که سیستم طبق روند مورد انتظار عمل کند، مسئول است. به نقل از MachinDesign بدین منظور، طراح باید از شرایط احتمالی رخ دادن یا رخ ندادن خود قفل شوندگی آگاه باشد. در اینجا دستورالعمل هایی برای طراحی با گیربکس های حلزونی ارائه شده است:

  • هنگامی که ایمنی گیربکس برگشت ناپذیر، به عنوان یک مسئله ی بلقوه مطرح است، همواره از تجهیزات کافی برای ترمز استفاده کنید؛ چه انتظار وقوع ارتعاش و شوک را داشته باشید و چه نداشته باشید. به خاطر بسپارید که: «معمولاً طراحی چرخدنده ی حلزونی بازگشت ناپذیرِ ایمن در عمل امکان پذیر نیست. اگر بازگشت ناپذیر بودن شرط مطلوب است، پیشنهاد می شود از برخی مدل های ترمز استفاده نمایید» از کتاب راهنمای ماشین آلات، صفحه ی 1933.
  • اگر می خواهید در شرایطی که مسائل ایمنی بلقوه مطرح نیست از ویژگی خودقفل شوندگی گیربکس های حلزونی به عنوان ترمز استفاده کنید، از کتاب راهنمای ماشین آلات یا مراجع مشابه با آن کمک بگیرید. با سازنده ی گیربکس خود قفل شونده ارتباط برقرار کنید، ضرایب اصطکاک را برای شرایط ویژه ی خودتان تعیین نموده و از توصیه های مربوط به انتخاب گیربکس بهره بگیرید.

برای استعلام قیمت گیربکس صنعتی، موتور ویبره و خرید الکتروموتور، با کارشناسان فروش و مهندسان ماشین آلات صنعتی سام تجهیز، تماس بگیرید. شماره‌های تماس: ۰۲۱۶۶۲۶۸۹۲۰ – ۰۲۱۶۶۲۷۸۹۰۴

دیدگاه‌ خود را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

اسکرول به بالا
نوروز ۱۴۰۳