سمپاش وسیله‌ای است که با هدف توزیع و پاشیدن یکنواخت مواد سمی و شیمیایی به کار می‌رود. همه ساله به خصوص در فصل تابستان یک یا چندین نوع سم یا ماده شیمیایی توسط هر باغبان یا کشاورز مورد استفاده قرار می‌گیرد. توزیع غیریکنواخت سم به این معنی است که در قسمتی از باغ سم با غلظت کم و در قسمتی دیگر با غلظت زیاد پاشیده شود.
توزیع مایعات سمی و شیمیایی با غلظت کمتر از دوز مصرفی گیاه، نیاز کامل برای از بین بردن آفات یا علف‌های هرز را برطرف نمی‌کند. همچنین توزیع با غلظت بیشتر از دوز مصرفی نیز صرف‌نظر از اینکه خرج اضافی روی دست باغبان یا کشاوز می‌گذارد می‌تواند موجب افزایش ریسک آلودگی آب‌های زیرزمینی و محیط زیست شود. بنابراین استفاده از سمپاش برای پاشیدن سم و مواد شیمیایی به صورت یکنواخت، ضروری و اجتناب‌ناپذیر است.
کاربرد سمپاش
مصرف کننده هنگام خرید سمپاش با انواع و اقسام متعددی از سمپاش از نظر نوع سم، مقدار سم، ظرفیت مخزن، نوع آفت، روش سمپاشی و شرایط مختلف باغات و مزارع روبرو می‌شود که هر یک کاربرد و کارایی خاص خود را دارد. انتخاب سمپاشی که با توجه به کارایی، مطابق انتظارات و نیاز مصرف کننده باشد، حائز اهمیت است.
به طور کلی دستگاه سمپاش در موارد ذیل کاربرد دارد:
- کشتن حشرات (آفت کشی)
- کشتن قارچ‌ها
- از بین بردن علف‌های هرز
- پاشیدن کود مایع
برای هر یک از کاربردهای فوق نیز سمپاش‌های خاصی طراحی و تولید می‌شود که فقط مخصوص همان کار است.
به عنوان مثال، سمپاش های مخصوص امحا و از بین بردن علف‌های هرز به طور خاص برای استفاده در پاشیدن مایعات سمی به نواحی دارای علف هرز کاربرد دارد. اینگونه سمپاش ها به منظور مخلوط کردن سریع چند مایع سمی و پاشیدن قطرات سم به صورت درشت طراحی شده‌اند، بنابراین اولاً مدت زمان لازم برای مخلوط سازی مایعات در آنها به اندازه مدت زمان مورد نیاز در خصوص سمپاش های آفت کش، حشره کش و غیره طول نمی‌کشد. ثانیاً به دلیل اینکه در سمپاشی‌ها، اندازه مطلوب قطرات سم متناسب با هدف سمپاشی متفاوت است، امکان استفاده از سمپاش مخصوص علف های هرز به منظور آفت کشی وجود ندارد. چون قطرات مورد استفاده برای کشتن حشرات و آفت ها باید کوچک باشند؛ درصورتی که همان‌طور که قبل‌تر اشاره شد قطرات بزرگ‌تر برای مقابله با علف های هرز استفاده می‌شود.
روش های سمپاشی
با توجه به حجم کل مایع پاشیده شده در واحد سطح زمین روش‌های سمپاشی به صورت ذیل تقسیم می‌شوند:
- حجم بالا یا HV
- حجم کم یا LV
- حجم خیلی کم ULV
اجزای سمپاش
سمپاش‌ها ابزارهای مهمی در کشاورزی و باغبانی هستند که برای پاشش انواع محلول‌ها از جمله سموم، کودها و آب بر روی گیاهان استفاده می‌شوند. این دستگاه‌ها از اجزای مختلفی تشکیل شده‌اند که هر کدام نقش مهمی در عملکرد کلی سمپاش ایفا می‌کنند. در ادامه مطلب به اجزای سمپاش می‌پردازیم.
پمپ (تلمبه) سمپاش
مایعات سمی موجود در سمپاش باید قبل از اینکه از دهانه سمپاش بیرون آید، به صورت ذرات ریز در آید. پمپ یا تلمبه، فشار لازم را برای این منظور تامین می‌کند. پمپ های مورد استفاده در سمپاش شامل دو نوع پمپ بادی و پمپ هیدرولیک می‌شوند.
پمپ بادی سپماش، هوا را به یک مخزن هوادهی حاوی مایع انتقال داده و در نتیجه مایع را تحت فشار قرار می‌دهند که از طریق دهانه سمپاش برای ذره ذره کردن آن استفاده می‌شود. پمپ هیدرولیکی حجم معینی از مایع را جذب کرده و از طریق سیستم تحویل تحت فشار قرار می‌گیرد.
پمپ ها از نظر میزان فشاری که تولید می‌کنند با یکدیگر متفاوت هستند. نیروی محرکه مورد نیاز برای پمپ‌ها به یکی از 4 طریق ذیل تامین می‌شوند:
- دستی (فشار ثابت دست)
- کششی (فشار متناوب دستی از طریق کشش و مکش)
- موتور (الکتریکی یا بنزینی)
- تراکتور (از طریق نیروی موتور تراکتور)
مخزن سمپاش
هر سمپاش دارای یک مخزن مخصوص برای حمل مایعات سمی است. این مخزن یا توکار است یا به صورت جداگانه در نظر گرفته شده است. ظرفیت مخزن در سمپاش های گوناگون با یکدیگر متفاوت است و از چند لیتر تا بیش از 200 لیتر متغیر است.
در هر حال مخزن باید به اندازه کافی بزرگ باشد تا از پر کردن‌های مکرر جلوگیری شود اما نه آن قدر بزرگ که سنگین شده و حمل آن برای حمل کننده سخت شود. مخزن سمپاش مجهز به یک دهانه ورودی (دریچه) همراه با یک قیف و صافی برای پر کردن مایع است.
جهت سهولت در پر کردن و تمیز کردن سمپاش، دهانه ورودی مخزن آن به اندازه کافی بزرگ ساخته می‌شود. درب دریچه (دهانه) مخزن باید کاملاً آببندی باشد تا در اثر حرکت و تکان، محلول سمی از آن به خارج نشت یا چکه نکند. سم را قبل از ریختن در مخزن باید با آب مخلوط نموده و سپس با استفاده از صافی دریچه، داخل مخزن ریخته شود.
همزن سمپاش
اغلب سمپاش ها دارای قطعه‌ای به نام همزن هستند که به منظور حفظ همگنی و غلظت محلول (مایع سمی) درون مخزن در حین عملیات سمپاشی، به کار می‌رود. سمپاش های «فاقد همزن» از امولسیون و سوسپانسیون محلول جلوگیری می‌کند. همزن سمپاش یا مکانیکی است یا هیدرولیکی.
تجهیزات مربوط به همزن های مکانیکی یا به صورت پروانه‌ای هستند یا میله‌ای که در هر دو صورت باید در حین عملیات سمپاشی، این تجهیزات به کار انداخته شده و محلول مدام به هم زده شود. در غیر اینصورت ممکن است محلول به صورت یکنواخت پاشیده نشود.
همزن هیدرولیکی شامل یک لوله است که چند سوراخ جانبی در سرِ آزاد آن تعبیه شده است. این همزن درون مخزن قرار داده شده و همزمان با عملیات سمپاشی توسط پمپ تغذیه می‌شود. این سیستم به عنوان «سیستم بایپس (Bypass)» شناخته می‌شود. با اینکه مکانیسم عملکرد همزن هیدرولیک خیلی دقیق نیست، اما برای سمپاش هایی که دارای مخزن‌های سایز بزرگ هستند؛ مناسب‌تر است.
استفاده از همزن به ویژه در محلول‌های سمی که با پودر سم درست می‌شود ضرورت دارد چون ممکن است در اثر انسداد مجاری، عملیات پاشیدن با مشکل مواجه شود.
انواع سمپاش
یک ضرب المثل قدیمی می‌گوید «هر چقدر پول بدهید همان قدر آش می خورید». این ضرب المثل در مورد دستگاه‌های سمپاش نیز صدق می‌کند. چون کارایی و دقت سمپاش ها با یکدیگر بسیار متفاوت است، به خصوص سمپاش هایی که در باغبانی و کشاورزی کاربرد دارند.
سمپاش هایی که دارای پمپ (تلمبه) های قابل تنظیم هستند بیشترین میزان رضایت و استقبال را برای مصارف باغبانی و کشاورزی دارند. چون با کمک آنها می‌توان فاصله‌ای را که سم اسپری شده طی می‌کند و همچنین میزان درشتی قطرات اسپری شده را مطابق با نیاز خود تنظیم کرد.
انواع و سبک های مختلفی از سمپاش در دسترس است که هر کدام از آنها برای استفاده در کاربردی خاص در حوزه های وسیع باغداری و کشاورزی طراحی شده است. مهمترین نکاتی که باید هنگام تصمیم‌گیری برای خرید سمپاش مناسب مورد توجه قرار گیرد؛ عبارتند از:
- وسعت منطقه‌ای که باید سمپاشی در آن انجام شود.
- تعداد دفعاتی که باید عملیات سمپاشی انجام شود.
- نوع سم یا سم هایی که باید پاشیده شود.
- نحوه حمل سمپاش.
برای اینکه بتوان سمپاش مناسب و مورد نیاز را انتخاب کرد باید حتماً به نکات فوق توجه نمود؛ در ادامه به معرفی انواع متداول سمپاش بر اساس نحوه حمل آنها پرداخته و تاکید می‌کنیم که باید به سه نکته دیگر برای انتخاب سپماش مناسب نیز دقت نمود.
سمپاش دستی
نحوه کار سمپاش دستی به این صورت است که با یک دست خود دستگیره حمل سمپاش را گرفته و آن را حمل و با دست دیگر به اهرم پمپ فشار وارد می‌کنند. این فشار می تواند بسته به مدل سمپاش به صورت ثابت یا متناوب باشد.
از سمپاش های دستی که با فشار متناوب دست (ترکیب فشار و مکش) کار می‌کنند می‌توان به سمپاش ماشه‌ای، سمپاش لوله‌ای دستی (شیپوری)، سمپاش گلخانه‌ای دستی و امشی اشاره کرد. ظرفیت مخزن سمپاش دستی از چند لیتر بیشتر (زیر 10 لیتر) تجاوز نمی‌کند. از سمپاش دستی برای سمپاشی سطوح و فضاهای کوچک همچون باغچه های منازل و باغ‌های کوچک استفاده می‌شود.
سمپاش پشتی (کوله ای)
سمپاش پشتی یا کوله ای شبیه به سمپاش دستی است با این تفاوت و مزیت که دیگر نیاز نیست با دست حمل شود چون باید مثل کوله پشتی آن را بر پشت حمل کرد؛ بنابراین فشار کمتری به کاربر وارد می‌شود. مزیت دیگر این سمپاش این است که معمولاً حجم مخزن آن گنجایش بیشتری نسبت به نوع دستی (بالای 10 لیتر) دارد.
پمپ (تلمبه) سمپاش پشتی نیز بسته به مدل می‌تواند به صورت دستی یا سمپاش موتوری باشد. کاربرد سمپاش پشتی نیز همچون سمپاش دستی برای سمپاشی باغچه‌های خانگی، از بین بردن علف های هرز و باغ‌های کوچک است.
سمپاش تریلری
سمپاش تریلری دارای 2 چرخ در قسمت عقب است و از طرف قسمت جلویی توسط هر وسیله نقلیه‌ای به راحتی حمل می‌شود. این نوع برای سمپاشی چمن، مراتع و زمین‌های ورزشی به کار می‌رود. پمپ سمپاش تریلری با یک موتور الکتریکی یا موتور بنزینی کار می‌کند.
سمپاش سه نقطه ای (تراکتوری)
سمپاش تراکتوری یا سه نقطه ای به سادگی از طریق یک اتصال 3 نقطه ای به تراکتور متصل می‌شود. و برای سمپاشی زمین‌های گلف، زمین‌های ورزشی، مراتع و سطوح چمن بزرگ به کار می‌رود. پمپ این سمپاش از طریق اتصال به PTO (محور توان‌دهی) تراکتور یا موتور الکتریکی کار می‌کند.
سمپاش فرغونی
سمپاش فرغونی شبیه فرغون است و به همین دلیل در ایران به این نام معروف شده‌اند. این سمپاش‌ها دارای حجم بین 50 تا 200 لیتر بوده و برای سمپاشی درختان میوه و درختچه‌های زینتی بلند و فضاهای سبز و گلکاری شده مورد استفاده قرار می‌گیرند.
نیروی محرکه تلمبه سمپاش فرغونی توسط یک موتور بنزینی با قدرت 3 تا 10 اسب بخار تامین می‌شود. با این قدرت، امکان پاشیدن سم با طول بیش از 15 متر امکان‌پذیر می‌شود. میزان پاشش هم حدود ۱ تا ۳ لیتر در دقیقه است.
سمپاش زنبه ای (برانکاردی)
این سمپاش ها به صورت برانکارد هستند و چرخ ندارند و در عوض دو دسته در اطراف شاسی خود دارند. بنابراین باید دو نفر آن را دقیقاً مانند برانکارد به صورت همزمان حمل کنند. این نوع سمپاش برای استفاده در مناطق صعب العبور کوهستانی طراحی شده است و دارای یک موتور بنزینی است.
نحوه استفاده و نگهداری از سمپاش
سمپاش هایی که به منظور از بین بردن علف های هرز یا هرگونه مصارف ضدعفونی کردن خاک بکار می‌روند نباید برای هدف دیگری استفاده شوند. در حقیقت، باید یک سمپاش را فقط برای از بین بردن علف های هرز استفاده کرده و سمپاش دیگری را هم برای گل و درخت استفاده نمود.
همچنین بهتر است سمپاش بلافاصله پس از استفاده از – صرف‌نظر از نوع سمپاشی – تمیز شود. برای این منظور ابتدا باقیمانده محلول سمی را از مخزن تخلیه نموده و سپس مخزن را چند بار با آب تمیز شسته و بعد چند بار تلمبه را با آب تمیز به کار می‌اندازند تا محلول سمی داخل پمپ، شیلنگ‌ها و افشانک نیز تخلیه شود.
پس از تخلیه کامل مخزن و سایر قسمت‌های سمپاش از محلول سمی، با کمی آب صابون، اطراف و داخل سمپاش را آغشته کرده، سپس با ریختن آب داغ (با دمای 80 درجه سانتیگراد)، کار نظافت سمپاش به خوبی به پایان می‌رسد. در نهایت اگر قرار است که برای مدت طولانی از سمپاش استفاده نشود حتی‌الامکان کلیه اجزاء آن را باز کرده و خشک می‌نمایند.
ملاحظات ایمنی
در هنگام کار با سمپاش استفاده تجهیزات ایمنی مناسب مانند دستکش، کلاه، ماسک، کفش کار و لباس یکسره ضد مواد شیمیایی ضروری است.
همچنین توجه به این نکته نیز الزامی است که در هنگام وزش باد نباید عملیات سمپاشی انجام شود. صرف‌نظر از اینکه سمپاشی در هنگام وزش باد (خصوصاً اگر خلاف جهت باد حرکت شود) باعث می‌شود تا ذرات سم بر روی شاخ و برگ درختان ننشیند و بالطبع کار و زحمت و هزینه بی‌اثر شود؛ انجام این کار خطر جدی برای سلامتی و ریسک مسمومیت را برای کاربر به همراه دارد.
برندهای مطرح سمپاش موجود در بازار ایران
- سمپاش هیوندای HYUNDAI کره جنوبی
- سمپاش اشتیل STIHL آلمان
- سمپاش هوندا HONDA ژاپن
- سمپاش کاوازاکی ژاپن
- سمپاش نووا NOVA
- سمپاش واکسون VACKSON
سخن پایانی
سمپاش‌ها ابزارهای ضروری و کاربردی در کشاورزی و باغبانی هستند که برای پاشش انواع محلول‌ها بر روی گیاهان استفاده می‌شوند. با انتخاب و استفاده صحیح از سمپاش، می‌توان به افزایش کیفیت و کمیت محصولات کشاورزی کمک شایانی کرد.
